Elke keer bij mijn moeder speelt zich hetzelfde ritueel af. Ze gaat opnoemen wie er niet meer zijn. Dat zijn er natuurlijk nogal wat, na een heel lang leven. Ik maak er soms een grapje over door te zeggen dat er nog miljarden over zijn. Maar dat is duidelijk niet de bedoeling. Ze haalt de namen op, verzint er de mensen bij en dan stopt het weer. Verder dan een stuk of vijf, zes komt ze niet meer. Dan mijmert ze even en begint over iets anders. Bijvoorbeeld over ‘dat ding’, mijn iPad. ‘Dat leer ik niet meer’. Ze zegt het elke week. Het lijkt bezwerend. Een steeds herhaald noemen, een soort mantra. Zo houdt ze grip. En ook niet.